Tarnawatka

TARNAWATKA


                  Malownicza miejscowość, położona przy trasie Tomaszów - Zamość. o której pisał Jan Tyszkiewicz, syn ostatniego właściciela, iż jest „ stolicą Polski". Od czasów staropolskich dobra tarnawackie wchodziły w skład królewszczyzn, które z czasem oddawane były zasłużonym mężom w użytkowanie czasowe lub dziedziczne.

        Po raz pierwszy nazwa wsi Tarnawatka pojawiła się w składzie starostwa bełskiego w 1531 roku i obejmowała dwa łany. Od 1567 roku Tarnawatka stała się własnością Stanisława Zamoyskiego, nadana mu przez króla Zygmunta Augusta za szczególne zasługi w walkach z Moskwą, Tatarami i Wołoszą. Na sejmie 1764 roku Stany Generalne Rzeczypospolitej dożywocie starostwa tarnawackiego ponownie nadały Ordynatowi Zamojskiemu wraz ze starostwem płoskirowskim i dzierżawą Wieprzowe Jezioro. Do tego czasu w Tarnawatce istniał ośrodek folwarczny z dworkiem, w którym mieszkał administrator zarządzający starostwem.

       Po I rozbiorze Tarnawatka z sąsiadującymi miejscowościami znalazła się w granicach Austrii. Pod panowaniem Habsburgów pozostała do 1810r. Po 1772 roku dobra tarnawackie stały się własnością Tadeusza hrabiego Dzieduszyckiego, cześnika wielkiego koronnego. Po jego śmierci majątek i ziemie dawnego starostwa tarnawackiego z Tarnawatką przypadły najmłodszemu synowi- Józefowi. Po ojcu Józefie całość dóbr przejął jedyny syn Włodzimierz. Zarządzając od 1847r. dobrami ojca jako jeden z pierwszych zniósł pańszczyznę jeszcze przed Wiosną Ludów. Zjednało mu to opinię bardzo postępowego członka Centralnej Rady Narodowej, w której zasiadał w tym czasie.

      Dzieduszyccy herbu Sas byli rodziną znaną ze swych zasług dla kraju. W ich rękach majątek pozostał do końca XIX wieku. Ostatnią jego właścicielką z tej rodziny była żona Włodzimierza- Alfonsyna z Miączyńskich.

      Około 1900 roku włości tarnawackie nabyli Jan i Elżbieta Tyszkiewiczowie herbu Leliwa. Pierwszym pełnomocnikiem i administratorem dóbr hrabiego był Stanisław Pietraszkiewicz, który zarządzał Tarnawatką do 1903 roku tzn. do śmierci Jana Tyszkiewicza. Po nim majątkiem administrował Wacław Giżycki. Z małżeństwa z Elżbietą z Krasińskich Jan pozostawił czworo dzieci: Zofię, Jana, Michała oraz Władysława.

      W wyniku działów po rodzicach dobra tarnawackie oraz Sumin odziedziczył Władysław. W czasie I wojny światowej ośrodek dworski w Tarnawatce, podobnie jak i sama wieś ucierpiały wskutek przesuwającego się frontu. Do czasu dojścia do pełnoletności dzieci po Janie i Elżbiecie w Tarnawatce zamieszkał Karol Kotwicki, który został rejentalnie upoważniony przez radę familijną do „zarządu i administrowania w najobszerniejszym tych słów znaczeniu dobrami Tarnawatka oraz Sumin."

      W 1931 roku Michał Tyszkiewicz wywołał znaczne poruszenie w salonach arystokracji poślubiając znaną aktorkę i piosenkarkę Marię Pietruszyńską znaną pod pseudonimem Hanka Ordonówna. Z czasem Michał przeniósł się do Waki, a w Tarnawatce pozostał Władysław, który ożenił się z Różą z Tarnowskich. Dla młodej pary przygotowano skromną wiejską rezydencję. Stary dwór powiększono i otoczono ogrodami spacerowymi W tym czasie dobra ziemskie Tarnawatka obejmowały 11.518 mórg. Młodym Tyszkiewiczom urodziło się pięcioro dzieci: Elżbieta, Róża, Jan, Maria i Artur.

      Po wybuchu wojny w 1939 roku Tyszkiewiczowie opuścili Tarnawatkę na zawsze. Władysław Tyszkiewicz został w 1940 roku deportowany do ZSRR a jego dzieci wyemigrowały do Europy Zachodniej. W czasie kampanii wrześniowej we wsi toczyły się zacięte boje. Walczyły tu m.in. oddziały 1 DP Legionów gen. W. Kowalskiego.

      W okresie okupacji hitlerowskiej mieszkańcy przeżyli koszmar związany z pacyfikacją w czerwcu, później w maju 1943. Z okupantem zacięte walki toczyły połączone siły AK i BCH. Na mocy dekretu PKWN z 6 września 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej, majątek Tarnawatka o obszarze już tylko 3894 ha stanowiący własność spadkobierców Władysława Tyszkiewicza przeszedł na Skarb Państwa.

      Gmina przechodziła różne koleje np. w roku 1976 została zlikwidowana, a dzięki uporowi kilku miejscowych działaczy reaktywowana w 1986 roku. Pod względem turystycznym na uwagę zasługują również zabytkowe. Zachowała się dawna cerkiew z 1890 r. Od 1921 służy jako kościół rzymskokatolicki. Ponadto pozostał zajazd i karczma (murowana) z I połowy XIX wieku, odnawiane w 1951. W początkach XX wieku stały tu dwór Tyszkiewiczow z parkiem, tartak parkowy, tartak wodny nad Wieprzem, dwie terpentyniarnie, łomy kamienia. Z dawnego zespołu dworskiego zachowały się garaż, stajnia, spichlerz dworski oraz dom administratora.

Wiesława Gruner



 

Szczegóły
Wytworzony przez: admin (admin)
Nadrzędna kategoria: Historie Miejscowości
Kategoria: Tarnawatka
Odsłony: 4484